بررسی فیلوجغرافی زیرگونه های قرقاول معمولی (phasianus colchicus, linnaeus, 1758) در ایران

جمعیت های طبیعی گونه¬ ی قرقاول معمولی (phasianus colchicus) با توزیع جغرافیایی وسیع در منطقه¬ی پاله¬آرکتیک و واگرایی درون گونه¬ای چشمگیر با دارا بودن 30 زیرگونه، بر اساس مکان جغرافیایی و صفات ریخت¬شناسی جنس نر در پنج گروه گونه¬ای از شرق دور تا دریای سیاه قرار دارند. این گروه¬ها شامل گروه قرقاول های دمگاه خاکستری، گروه قرقاول های قرقیز، گروه قرقاول های تاریم، گروه قرقاول های بال سفید و گروه قرقاول های گردن سیاه است. در ایران از دو گروه اخیر، چهار زیرگونه پراکنش دارند. این زیرگونه¬ها شامل قرقاول بال¬نقره¬ای در کوهپایه¬های کپه¬داغ تا شمال شرق ایران از گروه قرقاول های بال سفید و قرقاول مازندرانی (جنوب تا جنوب شرق دریای خزر) و زیرگونه¬ی تالشی (جنوب غرب دریای خزر) و زیرگونه¬ی ارسبارانی (در حاشیه¬ی رود ارس) از گروه قرقاول¬های گردن سیاه می¬باشد. تاکنون در سطح پاله¬آرکتیک روی قرقاول مطالعات محدودی صورت گرفته است که عمدتا شامل مطالعات محلی و متمرکز بر بررسی وضعیت جمعیت¬ها و سرشماری آن¬ها می¬باشد. نبود اطلاعات کافی از وضعیت پراکنش دقیق زیرگونه¬های قرقاول در ایران، از یک سو و عدم مطالعه¬ی جامع بر روی زیرگونه¬های قرقاول در پاله¬آرکتیک که دربرگیرنده¬ی تمامی گروه های گونه¬ای باشد، از سوی دیگر، اهمیت انجام این مطالعه را بارزتر می¬کند. این رساله به بررسی وضعیت جمعیت های قرقاول¬های ایران، با تکیه بر تعیین مرزهای پراکنش دقیق، با استفاده از مشاهدات میدانی و مدل¬سازی پردازه¬ی بوم¬شناختی و مقایسه¬ی¬ پردازه¬ی واقعی و بالقوه ¬قرقاول¬های ایران پرداخته است. همچنین مطالعه¬ی صفات رفتاری در فصل زادآوری مورد بررسی قرار گرفت و بررسی 14 صفت ریخت¬سنجی و سه صفت ریخت¬شناسی، دوریختی جنسی و قابلیت جدایی قرقاول¬های ایران را با تفاوت در صفات (عرض و ارتفاع منقار) و (رنگ بال) نشان داد. جهت بررسی خاستگاه گونه¬ی قرقاول در ناحیه¬ی پاله¬آرکتیک، نحوه و زمان پراکنش و چگونگی ورود این گونه¬ به فلات ایران؛ مطالعه¬ی فیلوجغرافی قرقاول در منطقه¬ی پاله¬آرکتیک با کمک داده¬های 17 زیرگونه قرقاول از پنج گروه گونه¬ای با استفاده از نه ژن هسته-ای و دو ژن میتوکندریایی صورت گرفت و میزان زادآوری درون¬جمعیتی در گروه گونه¬ای¬های قرقاول پاله¬آرکتیک بررسی ¬گردید. نتایج نشان می¬دهد که خاستگاه قرقاول، جمعیت هایی از گروه گونه¬ای شرقی (قرقاول های دمگاه خاکستری) است و گروه قرقاول¬های گردن سیاه (شامل زیرگونه¬های مازندرانی، تالشی و ارسبارانی) که در ایران پراکنش دارند؛ بر اساس درخت های تبارزایی جوان ترین گروه در بین گروه های گونه¬ای قرقاول محسوب می¬شود. همچنین تحلیل¬های جمعیت شناسی نشان می¬دهد که جمعیت های قرقاول در پاله آرکتیک گسترش ناگهانی اخیری را تجربه کرده اند¬ و قرقاول¬ها در طول زمان، پراکنشی از شرق ناحیه پاله آرکتیک به غرب پاله آرکتیک در طی دو مسیر داشته¬اند: مسیر مهاجرتی تاریم - ترکستان تا سرزمین پارسی (tarim- mongolicus colchicus) و مسیر تاریم تا ماوراء خزر(tarim- principalis). بررسی تنوع ژنتیکی قرقاول های ایران نشان داد که قرقاول¬های تالشی و مازندرانی دارای درون¬زادآوری آزادانه بوده و هیچ اختلاف معنی¬دار ژنتیکی در میان این دو زیرگونه وجود ندارد و از نظر جغرافیایی نیز دامنه پیوسته ¬ی داشته و یک زیرگونه محسوب می-شوند. در حالی که زیرگونه¬ی بال¬نقره¬ای، از نظر ژنتیکی و پردازه بالقوه بوم¬شناختی دارای اختلاف معنی¬دار با سایر زیرگونه¬های ایران می-باشد.